Το τέλος της Ουκρανίας όπως την ξέραμε και το στρατηγικό ματ στην Οδησσό που αλλάζει τον κόσμο

Η γεωγραφία που δεν συγχωρεί και η μοίρα της Οδησσού

Αν αφήσουμε για λίγο στην άκρη τις κραυγές, τα συνθήματα και την ηθικολογική ρητορική που κυριαρχεί στα δυτικά μέσα ενημέρωσης από την αρχή της σύγκρουσης, και κοιτάξουμε με ψυχρό μάτι τον χάρτη της Ανατολικής Ευρώπης, θα δούμε μια εικόνα εντελώς διαφορετική. Αυτό που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας δεν είναι μια απρόβλεπτη έκρηξη γεγονότων, αλλά μια αργή στρατηγική τραγωδία, η τροχιά της οποίας ήταν ορατή πολύ πριν από τους πρώτους δραματικούς τίτλους των ειδήσεων. Σήμερα, πλησιάζουμε σε αυτό που φαίνεται να είναι η τελική φάση της ουκρανικής σύγκρουσης, και στο επίκεντρο αυτού του τυφώνα βρίσκεται η Οδησσός.

Η Οδησσός δεν είναι απλώς μια κουκκίδα στον χάρτη ή ένα ακόμα λιμάνι. Είναι ο άξονας πάνω στον οποίο ισορροπεί το μέλλον της Ουκρανίας ως λειτουργικό κράτος. Για σχεδόν δύο χρόνια, οι πολιτικές ηγεσίες στην Ουάσιγκτον και το Λονδίνο επέμεναν ότι ο πόλεμος βρισκόταν σε τέλμα ή ότι η πλάστιγγα έγερνε υπέρ του Κιέβου. Υποσχέθηκαν στην κοινή γνώμη αντεπιθέσεις, επαναστατικά όπλα και τεχνολογικές ανατροπές. Τα άρματα μάχης Άμπραμς και τα μαχητικά F-16 συζητήθηκαν σαν να ήταν εργαλεία σε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι, όπου μια απλή αναβάθμιση θα μπορούσε να ακυρώσει τη γεωγραφία, το μέγεθος του πληθυσμού, τη βιομηχανική ικανότητα και το εφοδιαστικό βάθος.

Το στρατηγικό αδιέξοδο και ο ρόλος της Μαύρης Θάλασσας

Ενώ η δημόσια προσοχή ήταν κολλημένη στα χαρακώματα του Ντονμπάς, μια πολύ πιο επικίνδυνη απειλή διαμορφωνόταν αθόρυβα στον νότο. Αυτό που βιώνουμε τώρα είναι ο στρατηγικός εφιάλτης που οι στρατιωτικοί αναλυτές φοβούνταν για γενιές: τη μετατροπή της Ουκρανίας σε ένα περίκλειστο κράτος, αποκομμένο εντελώς από τη θάλασσα. Χωρίς την Οδησσό, η χώρα παύει να είναι οικονομικά βιώσιμη και μετατρέπεται σε ένα εξασθενημένο κέλυφος, απόλυτα εξαρτημένο από τη δυτική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια για την παραμικρή ανάσα επιβίωσης.

Αυτή η πραγματικότητα, που για καιρό αγνοήθηκε, αρχίζει πλέον να γίνεται κατανοητή στους στρατιωτικούς κύκλους των Βρυξελλών. Οι αξιωματούχοι αντιλαμβάνονται ότι αν η Ρωσία ασφαλίσει ολόκληρη την ακτογραμμή της Μαύρης Θάλασσας, η δυτική στρατηγική για την αποδυνάμωση της Μόσχας δεν θα έχει απλώς αποτύχει, αλλά θα έχει γυρίσει μπούμερανγκ, παράγοντας αποτελέσματα ακριβώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα. Η στρατηγική σημασία της Οδησσού είναι τέτοια που η απώλειά της ισοδυναμεί με οριστική ήττα για το δυτικό αφήγημα στην περιοχή.

Η επιστροφή του Ρεαλισμού και τα διδάγματα της Ιστορίας

Για να καταλάβουμε γιατί τα γεγονότα εξελίχθηκαν έτσι, πρέπει να δούμε τη σύγκρουση μέσα από έναν ρεαλιστικό φακό. Οι μεγάλες δυνάμεις δεν δρουν με βάση ηθικές προτιμήσεις, αλλά με βάση το ένστικτο της επιβίωσης και την ανάγκη ελέγχου του άμεσου στρατηγικού τους περιβάλλοντος. Αυτός ο πόλεμος δεν αφορούσε ποτέ μια καθαρή ηθική διαμάχη μεταξύ καλού και κακού, παρά την επανάληψη αυτών των φράσεων στις ενημερώσεις τύπου. Στον πυρήνα του, αφορά την ισορροπία ισχύος και την πρόσβαση σε λιμάνια θερμών υδάτων, έναν διαχρονικό στόχο της Ρωσίας από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου.

Η Οδησσός είναι ο οικονομικός πνεύμονας της περιοχής. Είναι η πύλη μέσω της οποίας η γεωργική και βιομηχανική παραγωγή φτάνει στις παγκόσμιες αγορές. Η ιδέα ότι η Μόσχα θα ανεχόταν ποτέ να πέσει αυτή η κρίσιμη αρτηρία υπό την επιρροή του ΝΑΤΟ, επιτρέποντας σε αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις να επιχειρούν εκεί, ήταν πάντα αποκομμένη από τη στρατηγική πραγματικότητα. Ωστόσο, αυτή ακριβώς ήταν η υπόθεση που καθοδήγησε τη δυτική πολιτική.

Η σύγκριση με το Δόγμα Μονρόε και η διπλή γλώσσα της Δύσης

Η αντίφαση γίνεται σαφής όταν συγκρίνουμε την κατάσταση με τα δικά της στρατηγικά δόγματα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ΗΠΑ επιβάλλουν εδώ και δεκαετίες το Δόγμα Μονρόε, διεκδικώντας το δικαίωμα να εμποδίζουν ξένες δυνάμεις να προβάλλουν στρατιωτική ισχύ στο δυτικό ημισφαίριο. Όταν η Σοβιετική Ένωση τοποθέτησε πυραύλους στην Κούβα το 1962, η Ουάσιγκτον δεν αναζήτησε συμβιβασμό· επέβαλε ναυτικό αποκλεισμό και δήλωσε έτοιμη για πυρηνικό πόλεμο. Αυτή ήταν η τυπική συμπεριφορά μιας μεγάλης δύναμης. Όταν όμως η Ρωσία εφαρμόζει παρόμοια λογική στην Ουκρανία, μια περιοχή πολύ πιο κεντρική για την ασφάλειά της, βαφτίζεται «απρόκλητη επιθετικότητα».

Η αποτυχία του οικονομικού πολέμου και ο ρόλος των πόρων

Ένα από τα μεγαλύτερα στρατηγικά σφάλματα ήταν η πεποίθηση ότι οι οικονομικές κυρώσεις θα λειτουργούσαν ως «νοκ-άουτ» πλήγμα. Οι προβλέψεις για κατάρρευση του ρουβλιού και κοινωνική αναταραχή αποδείχθηκαν βαθιά λανθασμένες. Η ρωσική οικονομία δεν είναι μια οικονομία υπηρεσιών όπως οι δυτικές, αλλά μια οικονομία βασισμένη σε φυσικά περιουσιακά στοιχεία: ενέργεια, ορυκτά, μέταλλα και τρόφιμα. Δεν μπορείς να τυπώσεις φυσικό αέριο, ούτε να κατασκευάσεις σιτάρι με δελτία τύπου.

Προσπαθώντας να αποκόψει τη Ρωσία από το παγκόσμιο σύστημα, η Ευρώπη τελικά αποκόπηκε από την ενέργεια που τροφοδοτούσε τη δική της βιομηχανική βάση. Η απόφαση να περιοριστούν οι εισαγωγές ρωσικής ενέργειας προκάλεσε μια κρίση που έπληξε ιδιαίτερα τη Γερμανία, η οποία βλέπει πλέον τα εργοστάσιά της να κλείνουν και την ανταγωνιστικότητά της να εξανεμίζεται. Την ίδια στιγμή, η Ρωσία ανακατεύθυνε τις εξαγωγές της προς την Ασία και τον Νότο, δημιουργώντας μια σκιώδη παγκόσμια οικονομία που λειτουργεί εκτός δυτικού ελέγχου.

Η αποδολαριοποίηση και η ανάδυση των BRICS

Η εργαλειοποίηση του δολαρίου και η κατάσχεση κυριαρχικών περιουσιακών στοιχείων ενθάρρυναν ακούσια και άλλα έθνη να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις. Το αποτέλεσμα ήταν η ραγδαία επιτάχυνση της αποδολαριοποίησης. Το εμπόριο διεξάγεται όλο και περισσότερο σε τοπικά νομίσματα, ενώ ο οργανισμός BRICS έχει επεκτείνει την επιρροή του, προσελκύοντας χώρες που δεν επιθυμούν πλέον να εξαρτώνται από το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ουάσιγκτον. Η στρατηγική εταιρική σχέση Ρωσίας-Κίνας που προέκυψε, συνδυάζει τους ρωσικούς πόρους με την κινεζική βιομηχανική ισχύ, δημιουργώντας ακριβώς τη συμμαχία που οι Αμερικανοί στρατηγικοί αναλυτές φοβούνταν για δεκαετίες.

Ηθικές αντιφάσεις και η θυσία της Ουκρανίας

Οι δυτικοί ηγέτες παρουσιάζουν τις ενέργειές τους ως υπεράσπιση της ελευθερίας, αλλά η ιστορία δείχνει ένα διαφορετικό μοτίβο. Από το Ιράκ και τη Λιβύη μέχρι τη Συρία, είδαμε επεμβάσεις που παρουσιάστηκαν ως ανθρωπιστικές ανάγκες, αλλά κατέληξαν σε κρατική κατάρρευση και χάος. Η Ουκρανία φαίνεται να ακολουθεί το ίδιο μονοπάτι. Ενθαρρύνθηκε να εγκαταλείψει την ουδετερότητα και να απορρίψει συμβιβασμούς που θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει τον πόλεμο, με την υπόσχεση ότι η στήριξη του ΝΑΤΟ θα εγγυόταν την ασφάλειά της.

Αντί για τη σωτηρία της, βιώνουμε τη σταδιακή θυσία της χώρας στον βωμό μιας ευρύτερης γεωπολιτικής ατζέντας. Η Ουκρανία έχει μετατραπεί σε ένα πεδίο μάχης δι’ αντιπροσώπων, όπου ο πληθυσμός της εξαντλείται και το μέλλον της υποθηκεύεται. Η απώλεια της Οδησσού θα είναι η πιο καταστροφική συνέπεια αυτής της προσέγγισης, αφαιρώντας από τη χώρα τη δυνατότητα για μακροπρόθεσμη ανεξαρτησία.

Η αποδυνάμωση της δυτικής αποτροπής

Η σύγκρουση αποκάλυψε επίσης βαθιές αδυναμίες στις δυτικές αμυντικές βιομηχανίες. Τα αποθέματα πυρομαχικών είναι επικίνδυνα χαμηλά, ενώ η παραγωγή πυροβολικού υστερεί δραματικά έναντι της ρωσικής. Η δεκαετία της αποβιομηχάνισης άφησε τη Δύση απροετοίμαστη για έναν πόλεμο υψηλής έντασης. Καθώς η Ουάσιγκτον διοχετεύει πόρους στην Ανατολική Ευρώπη, άλλες δεσμεύσεις γίνονται πιο δύσκολο να διατηρηθούν, και η αποτροπή στον Ειρηνικό γίνεται όλο και πιο εύθραυστη.

Η αυγή ενός πολυπολικού κόσμου

Η επερχόμενη πτώση της Οδησσού θα στείλει ένα μήνυμα που ξεπερνά τα σύνορα της Ουκρανίας. Θα αποδείξει ότι η αμερικανική ισχύς μπορεί να αμφισβητηθεί και να ξεπεραστεί από αντιπάλους με επαρκή αποφασιστικότητα και συντονισμό. Για πρώτη φορά εδώ και γενιές, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν καθορίζουν τους κανόνες του συστήματος, αλλά αντιδρούν σε δυνάμεις που δεν ελέγχουν πλέον πλήρως.

Ο κόσμος που αναδύεται από αυτή τη σύγκρουση θα είναι πολύ διαφορετικός. Θα διαμορφώνεται όχι από τα δυτικά τραπεζικά συστήματα, αλλά από τους φυσικούς πόρους, τη βιομηχανική παραγωγή και τις στρατηγικές εταιρικές σχέσεις εκτός του ελέγχου της Ουάσιγκτον. Η γεωπολιτική της πραγματικότητας επέστρεψε, και η Οδησσός θα μείνει στην ιστορία ως το ορόσημο αυτής της μεγάλης αλλαγής.

Η Ουάσιγκτον βρίσκεται τώρα σε ένα σταυροδρόμι: είτε θα αποδεχθεί τη μετάβαση σε μια πολυπολική ισορροπία, εστιάζοντας στην εγχώρια ανασυγκρότηση, είτε θα συνεχίσει να εξαντλεί την επιρροή της σε μια προσπάθεια να διατηρήσει μια τάξη που δεν υφίσταται πλέον. Η ιστορία μας διδάσκει ότι η γεωγραφία και η παραγωγική ισχύς κερδίζουν πάντα τις αφηγήσεις και τα συνθήματα.

___

ΠΗΓΕΣ: John Mearsheimer: Ανάλυση για την «Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων», RUSI (Royal United Services Institute): Εκθέσεις για την κατανάλωση πυρομαχικών και την παραγωγική ικανότητα της Ρωσίας έναντι της Δύσης, Ιστορικά Αρχεία: Η κρίση των πυραύλων της Κούβας (1962) και το Δόγμα Μονρόε, IMF/World Bank: Στοιχεία για την ανθεκτικότητα της ρωσικής οικονομίας και την ανάπτυξη των BRICS το 2024-2025.

Διαβάστε επίσης:

Τραγωδία στην Άγκυρα: Πτώση αεροπλάνου με τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ της Λιβύης

Ενοχλημένοι και τρομοκρατημένοι οι Τούρκοι με τη συμμαχία Ελλάδας-Ισραήλ

Ρωσία – Βενεζουέλα: Η κίνηση στην Καραϊβική που αλλάζει τις ισορροπίες