F-35 και Μέση Ανατολή: Το «αόρατο» παζάρι που απειλεί την κυριαρχία του Ισραήλ

Μια τεκτονική αλλαγή συντελείται στο γεωπολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής, με επίκεντρο την πιθανή πώληση του πιο προηγμένου μαχητικού αεροσκάφους των ΗΠΑ, του F-35 Lightning II, στη Σαουδική Αραβία. Η συμφωνία αυτή, εάν τελικά υλοποιηθεί, δεν αφορά απλώς την προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού. Πρόκειται για μια κίνηση που δίνει στο Ριάντ πρόσβαση σε ένα αεροσκάφος που λειτουργεί όχι μόνο ως πλατφόρμα κρούσης, αλλά ως ένα ιπτάμενο κέντρο επιχειρήσεων που συγχωνεύει πληροφορίες (intelligence), διοίκηση και δεδομένα πεδίου μάχης σε πραγματικό χρόνο από αέρα, ξηρά και θάλασσα.

Μέχρι σήμερα, το Ισραήλ απολάμβανε την απόλυτη αποκλειστικότητα στη χρήση του τζετ στην περιοχή. Μάλιστα, η ισραηλινή πολεμική αεροπορία πετά μια προσαρμοσμένη έκδοση με δικούς της αισθητήρες, συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου και μοναδικές δυνατότητες επεξεργασίας που αναπτύχθηκαν εγχώρια. Αυτή η αποκλειστικότητα αποτελούσε τον κεντρικό πυλώνα του δόγματος εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ.

Η απειλή στο ποιοτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα (QME)

Η προοπτική να επιτραπεί σε ένα άλλο κράτος — και ειδικά σε ένα χωρίς επίσημες διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ — να εντάξει στο δυναμικό του το συγκεκριμένο αεροσκάφος, αποδυναμώνει άμεσα αυτό το στρατηγικό πλεονέκτημα. Ακόμη και αν η Σαουδική Αραβία παραλάβει μια τυπική, μη προσαρμοσμένη διαμόρφωση του μαχητικού, η ισορροπία δυνάμεων διαταράσσεται.

Η κυβέρνηση Τραμπ, αν και προωθεί την πώληση, δεν έχει δεσμευτεί για επίσημη εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας ως προαπαιτούμενο της συμφωνίας. Παράλληλα, δεν έχει παρουσιαστεί στην Ιερουσαλήμ κανένα καθορισμένο πακέτο αποζημίωσης. Εδώ προκύπτει ένα σημαντικό νομικό ζήτημα: Η νομοθεσία των ΗΠΑ απαιτεί από την Ουάσιγκτον να διαφυλάσσει το Ποιοτικό Στρατιωτικό Πλεονέκτημα (QME) του Ισραήλ. Ιστορικά, αυτή η δέσμευση μεταφράζεται σε συγκεκριμένα, γραπτά ανταλλάγματα (offsets) όταν μεταφέρονται προηγμένα όπλα σε άλλες χώρες της περιοχής.

Τι ζητάει το Ισραήλ: Ηλίστα των ανταλλαγμάτων

Από την πλευρά του Ισραήλ, η απαίτηση είναι ξεκάθαρη: Χρειάζεται ένα σαφές και δεσμευτικό πακέτο, όχι αόριστες υποσχέσεις. Σύμφωνα με αναλυτές, οι προτάσεις που θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν την Ιερουσαλήμ περιλαμβάνουν:

Μια πλήρη διπλωματική εξομάλυνση με τη Σαουδική Αραβία, μια συμφωνία αμοιβαίας άμυνας ή έναν δεσμευτικό μηχανισμό των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του Ιράν. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει συντονισμένες απαντήσεις σε απειλές πυραύλων και drones. Επιπλέον, το Ισραήλ φέρεται να επιδιώκει την απόκτηση μιας επιπλέον μοίρας F-35, διευρυμένα αποθέματα πυρομαχικών ακριβείας, περισσότερους αναχαιτιστές αεράμυνας και μακροπρόθεσμες αυξήσεις στην αμερικανική βοήθεια ασφαλείας.

Προς το παρόν, κανένα τέτοιο πακέτο δεν βρίσκεται στο τραπέζι, παρόλο που η πώληση προχωρά. Η ισραηλινή πλευρά επιχειρηματολογεί ότι εάν η Ουάσιγκτον προχωρήσει, πρέπει να εξασφαλιστούν σταθερές δεσμεύσεις ώστε η αλλαγή να ενισχύσει — αντί να υπονομεύσει — τη στρατηγική της θέση. Το παράδοξο είναι ότι η ίδια κίνηση που θα μπορούσε να γίνει η πιο επιζήμια συμφωνία όπλων για το Ισραήλ, θα μπορούσε ταυτόχρονα να μετατραπεί στη μεγαλύτερη στρατηγική ευκαιρία, εάν συνδεθεί με πραγματικές συμφωνίες συνεργασίας κατά του Ιράν.

Ο Κινεζικός Δράκος και η Αμερικανική Τεχνολογία

Πέρα από τις περιφερειακές ισορροπίες, υπάρχει ένας ακόμη «ελέφαντας στο δωμάτιο»: Η Κίνα. Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι συμφώνησε να πουλήσει το πιο προηγμένο μαχητικό της χώρας στη Σαουδική Αραβία, παρά τις έντονες ανησυχίες ότι η Κίνα θα μπορούσε να αποκτήσει πρόσβαση στην πολυδιαφημισμένη αμερικανική τεχνολογία.

Η Σαουδική Αραβία έχει ως κορυφαίο εμπορικό εταίρο την Κίνα, γεγονός που περιπλέκει την κατάσταση. Η πώληση επιβεβαιώθηκε κατά την επίσκεψη του Σαουδάραβα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν στην Ουάσιγκτον. Ωστόσο, ακόμη και εντός της ρεπουμπλικανικής διοίκησης, υπάρχουν φωνές που εκφράζουν επιφυλάξεις. Η έκθεση των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ αναφέρει φόβους ότι η ευαίσθητη τεχνολογία του F-35 θα μπορούσε να διαρρεύσει στο Πεκίνο, ανατρέποντας την παγκόσμια ισορροπία ισχύος.

Κυβερνοεπιθέσεις και Κατασκοπεία

Οι φόβοι αυτοί δεν είναι αβάσιμοι. Η Κίνα ενδέχεται να έχει ήδη κάποια πληροφόρηση για το αεροσκάφος. Το Defense Science Board, που συμβουλεύει το Πεντάγωνο, δημοσίευσε μια έκθεση το 2013 ισχυριζόμενο ότι κινεζικές κυβερνοεπιθέσεις είχαν αποκτήσει πρόσβαση σε δεδομένα από δεκάδες προγράμματα του Πενταγώνου, συμπεριλαμβανομένου του προγράμματος Joint Strike Fighter (JSF). Παρόλα αυτά, ειδικοί όπως ο Μπράντλεϊ Μπόουμαν, τονίζουν ότι τα αμερικανικά συστήματα αναβαθμίζονται συνεχώς, εξουδετερώνοντας τυχόν κλεμμένα μυστικά του παρελθόντος. «Αν το αεροσκάφος ήταν τόσο εκτεθειμένο λόγω κλοπής από τους Κινέζους, οι Σαουδάραβες δεν θα το ήθελαν», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ένα «Ιπτάμενο» Οικονομικό Χάος ή Τεχνολογικό Θαύμα;

Το F-35 Lightning II έκανε την εμφάνισή του πριν από σχεδόν 20 χρόνια, όταν το πρώτο αεροσκάφος βγήκε από τη γραμμή παραγωγής στο Fort Worth του Τέξας. Τότε, χαιρετίστηκε ως τεχνολογικό άλμα αλλά και ως «μαύρη τρύπα» για τα οικονομικά του στρατού. Σήμερα, περισσότερα από 1.200 τέτοια stealth αεροσκάφη έχουν κατασκευαστεί, υποστηρίζοντας σχεδόν 300.000 θέσεις εργασίας σε 49 πολιτείες των ΗΠΑ.

Πρόκειται για το πιο ακριβό οπλικό πρόγραμμα στην ιστορία του Πενταγώνου. Το κόστος ανά μονάδα έφτανε τα 77 εκατομμύρια δολάρια το 2023, ενώ το πρόγραμμα έχει γίνει διαβόητο για τις υπερβάσεις κόστους και τις καθυστερήσεις. Σύμφωνα με έκθεση του Government Accountability Office (GAO), η συντήρηση, λειτουργία και ο εκσυγχρονισμός των 2.470 σχεδιαζόμενων αεροσκαφών σε έναν κύκλο ζωής 77 ετών θα ξεπεράσει το ασύλληπτο ποσό των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.

Προβλήματα Ετοιμότητας και Συντήρησης

Πέρα από το κόστος, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την ετοιμότητα. Το 2023, το ποσοστό των αεροσκαφών που μπορούσαν να εκτελέσουν μια αποστολή ήταν περίπου 55%, πολύ κάτω από τους στόχους. Οι καθυστερήσεις στη δημιουργία εγκαταστάσεων συντήρησης και η έλλειψη ανταλλακτικών είναι μερικές από τις αιτίες.

Ο Νταν Γκράζιερ, ανώτερος συνεργάτης στο Stimson Center, χαρακτήρισε το πρόγραμμα F-35 ως αποτυχία. Επεσήμανε ότι η ειδική επίστρωση stealth για την αποφυγή εντοπισμού από ραντάρ απαιτεί τεράστια συντήρηση, ενώ προβλήματα έχουν παρουσιαστεί και στα συστήματα καμερών. «Δεν έχει σημασία τι είδους μετασχηματιστική μαχητική ικανότητα έχει ένα αεροσκάφος αν δεν μπορείς να βασιστείς σε αυτό», δήλωσε, προσθέτοντας ότι «κοστίζει μια περιουσία για ένα αεροσκάφος που σε πολλές περιπτώσεις είναι λιγότερο ικανό από αυτά που αντικατέστησε».

Η κατασκευάστρια Lockheed Martin απαντά στις επικρίσεις, τονίζοντας ότι το F-35 είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ασφάλειας για 20 συμμαχικά έθνη και ότι είναι αποδεδειγμένο σε μάχη, έχοντας συμπληρώσει πάνω από 1 εκατομμύριο ώρες πτήσης.

Το Γεωπολιτικό Σκάκι και οι Αντιδράσεις

Η Ισραηλινή Πολεμική Αεροπορία (IAF) παρουσίασε επίσημη ένσταση για την πιθανή πώληση, μέσω εγγράφου θέσης που υποβλήθηκε στην πολιτική ηγεσία. Το έγγραφο προειδοποιεί ότι η αεροπορική υπεροχή του Ισραήλ στην περιοχή θα μπορούσε να διαβρωθεί αν άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής αποκτήσουν το προηγμένο stealth αεροσκάφος. Το Ισραήλ, το οποίο ανέπτυξε το F-35 ακόμη και σε πρόσφατες πολεμικές επιχειρήσεις, λειτουργεί ήδη 45 αεροσκάφη και έχει παραγγείλει άλλα 30.

Την ίδια ώρα, το Κογκρέσο των ΗΠΑ αναμένεται να ασκήσει αυστηρό έλεγχο. Νομοθέτες είχαν αμφισβητήσει στο παρελθόν συμφωνίες όπλων με το Ριάντ μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι το 2018, και παραμένουν επιφυλακτικοί. Η ισραηλινή κυβέρνηση φέρεται να μην αντιτίθεται επί της αρχής στην πώληση, υπό την προϋπόθεση ότι οι ΗΠΑ θα την συνδέσουν με την ένταξη της Σαουδικής Αραβίας στις Συμφωνίες του Αβραάμ. Ωστόσο, το Ριάντ θέτει ως όρο τη δημιουργία μονοπατιού για παλαιστινιακό κράτος, κάτι που ο Πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει αρνηθεί.

Με τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν να πιέζει για εγγυήσεις ασφαλείας και την Ουάσιγκτον να αναζητά τη μεγαλύτερη συμφωνία αμυντικής συνεργασίας στην ιστορία (ύψους σχεδόν 142 δισ. δολαρίων), το μέλλον του F-35 στη Μέση Ανατολή θα καθορίσει τις ισορροπίες για τις επόμενες δεκαετίες.

Για τη συγγραφή του άρθρου αντλήθηκαν πληροφορίες από αναφορές διεθνών μέσων ενημέρωσης και οργανισμών, όπως: New York Times, Ynet News, Congressional Research Service, Government Accountability Office – GAO, Defense Science Board, Foundation for Defense of Democracies, Stimson Center, Lockheed Martin

Διαβάστε επίσης:

Ναυτική Υπεροχή: Η Ελλάδα «κλειδώνει» τον 4ο γίγαντα των θαλασσών – Θεμιστοκλής

Νέες εξελίξεις: Υποψίες για ρωσικό σαμποτάζ στην Πολωνία – Η απάντηση της Βαρσοβίας

«Μπλόκο» Ισραήλ στα τουρκικά F-35: Η κατηγορηματική άρνηση και το «αγκάθι» των S-400