Το χάος μετά την Άλωση και ο αγώνας για τη διαδοχή

Μετά την καταστροφική πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Σταυροφόρους, ο Ελληνισμός βρέθηκε να παραπαίει σε ένα κατακερματισμένο τοπίο. Το πάλαι ποτέ ένδοξο Βυζάντιο είχε μετατραπεί σε ένα ψηφιδωτό από αντιμαχόμενα κρατίδια, όπου η καχυποψία ήταν ο μοναδικός κανόνας. Μέσα σε αυτό το σκοτεινό σκηνικό, δύο ήταν οι κύριοι διεκδικητές της αυτοκρατορικής κληρονομιάς: η Αυτοκρατορία της Νίκαιας υπό τον Μιχαήλ Παλαιολόγο και το Δεσποτάτο της Ηπείρου υπό τον Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα.

Και οι δύο πλευρές ήθελαν διακαώς να αναστήσουνε την αυτοκρατορία, όμως οι φιλοδοξίες τους οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια σε σύγκρουση. Το σημείο καμπής ήρθε το 1259, σε μια πεδιάδα της Μακεδονίας κοντά στην Καστοριά. Εκεί θα διεξαγόταν η Μάχη της Πελαγονίας, η οποία έμελλε να κρίνει ποιος θα είχε το δικαίωμα να διεκδικήσει τον θρόνο της Κωνσταντινούπολης.

Μια «γυάλινη» συμμαχία έτοιμη να σπάσει

Ο Μιχαήλ της Ηπείρου, θέλοντας να εξασφαλίσει τη νίκη, είχε προχωρήσει σε μια εντυπωσιακή αλλά εξαιρετικά εύθραυστη συμμαχία. Είχε ενώσει τις δυνάμεις του με τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας και άλλους Φράγκους ηγεμόνες. Στα χαρτιά, ο στρατός αυτός φάνταζε ανίκητος. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν μια υγειονομική βόμβα συμφερόντων.

Απέναντί τους, ο στρατός της Νίκαιας υπό τον Ιωάννη Παλαιολόγο, αδελφό του Μιχαήλ, ήταν μικρότερος αλλά συμπαγής, ενισχυμένος από έμπειρους μισθοφόρους. Ωστόσο, η νίκη της Νίκαιας δεν ήρθε χάρη στην στρατηγική ευφυΐα, αλλά εξαιτίας ενός καθαρά ανθρώπινου λάθους στο στρατόπεδο των αντιπάλων.

Η προσβολή που τίναξε τη μάχη στον αέρα

Στο πλευρό του Δεσπότη της Ηπείρου πολεμούσε ο νόθος γιος του, Ιωάννης Δούκας, επικεφαλής των Βλάχων της Θεσσαλίας. Ο Ιωάννης είχε μαζί του την όμορφη σύζυγό του, κόρη Βλάχου τοπάρχη. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Γεώργιος Παχυμέρης, η παρουσία της γυναίκας προκάλεσε τα αδιάκριτα βλέμματα και τα χυδαία σχόλια των Φράγκων συμμάχων.

Όταν ο Ιωάννης διαμαρτυρήθηκε στον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο για την προσβολή της τιμής του, η απάντηση που έλαβε ήταν αποκαρδιωτική. Ο Φράγκος ηγεμόνας τον αποκάλεσε ουσιαστικά «δούλο» του πατέρα του, υπενθυμίζοντάς του τη νόθα καταγωγή του. Αυτή η ταπείνωση ήταν η σπίθα που έβαλε φωτιά στο μπαρούτι.

Εξοργισμένος, ο Ιωάννης πήρε μια απόφαση που άλλαξε τον ρου της ιστορίας: αυτομόλησε στο στρατόπεδο της Νίκαιας. Έθεσε όμως έναν όρο: οι Έλληνες της Νίκαιας να μην χτυπήσουν τους Έλληνες της Ηπείρου, αλλά μόνο τους Φράγκους και τους Λατίνους. Η φυγή του, μαζί με τις πληροφορίες που μετέφερε για το χάος στο αντίπαλο στρατόπεδο, προκάλεσε πανικό. Ο Μιχαήλ της Ηπείρου και ο γιος του Νικηφόρος εγκατέλειψαν νύχτα το στρατόπεδο, αφήνοντας τους Φράγκους μόνος τους.

Η αρχή του τέλους και η πύρρειος ανασύσταση

Το επόμενο πρωί, οι δυνάμεις της Νίκαιας βρήκαν τους Φράγκους απομονωμένους. Η Μάχη της Πελαγονίας μετατράπηκε σε σφαγή των Λατίνων. Ο Βιλλεαρδουίνος αιχμαλωτίστηκε και η δύναμη των Φράγκων στον ελλαδικό χώρο δέχθηκε ένα θανάσιμο πλήγμα.

Η νίκη αυτή άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για το 1261, όταν η Νίκαια κατάφερε τελικά να ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη, ανασυστήνοντας τυπικά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ωστόσο, η ιστορία μας διδάσκει να είμαστε ρεαλιστές. Το κράτος που αναγεννήθηκε δεν ήταν η υπερδύναμη του παρελθόντος. Με διαλυμένη οικονομία και εχθρούς σε όλα τα μέτωπα, η Παλαιολόγεια αναγέννηση ήταν περισσότερο ένα σύμβολο παρά μια ουσιαστική επιστροφή στην ισχύ.

Η Πελαγονία παραμένει ένα ιστορικό ορόσημο που αποδεικνύει πως μερικές φορές, η μοίρα των εθνών δεν κρίνεται στα συμβούλια των στρατηγών, αλλά από τα πάθη και τον εγωισμό των ανθρώπων.

Διαβάστε επίσης:

Οι διαρροές που «καίνε» την ΕΕ και η κίνηση ματ Πούτιν στην Ινδία

Αχμέντ Αλ-Σαράα: Η «νέα» Συρία, ο ρόλος του Τραμπ και το σκληρό μήνυμα στο Ισραήλ

Θερμό επεισόδιο στον Ειρηνικό: Γιατί η Κίνα «κλείδωσε» ιαπωνικά μαχητικά;