Μια σελίδα γύρισε οριστικά τη Δευτέρα στις Βρυξέλλες, καθώς τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έδωσαν το «πράσινο φως» σε ένα σαρωτικό πακέτο μεταρρυθμίσεων που αναμένεται να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο η γηραιά ήπειρος διαχειρίζεται τις μεταναστευτικές ροές. Σε μια κίνηση που χαρακτηρίζεται ως σημείο καμπής, οι υπουργοί Δικαιοσύνης και Εσωτερικών της ΕΕ ενέκριναν μέτρα που δίνουν στις εθνικές πρωτεύουσες πρωτοφανείς εξουσίες. Στο επίκεντρο αυτών των αλλαγών βρίσκεται το μεταναστευτικό στην ΕΕ, το οποίο πλέον αντιμετωπίζεται με μια αυστηρότερη λογική: ταχύτερες διαδικασίες, κέντρα εκτός συνόρων και έμφαση στις απελάσεις.

Η απόφαση αυτή δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Έρχεται εν μέσω μιας αυξανόμενης κοινωνικής ανησυχίας και πολιτικής πίεσης, καθώς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προσπαθούν να ανακόψουν την άνοδο της ακροδεξιάς, αλλά και να απαντήσουν στις επικρίσεις που δέχονται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού και τη διοίκηση Τραμπ. Ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τη Μετανάστευση, Μάγκνους Μπρούνερ, ήταν ξεκάθαρος μιλώντας για το θέμα: «Βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής. Η Ευρώπη στέλνει το μήνυμα ότι δεν θα ανεχτεί καμία κατάχρηση των συστημάτων της».

Οι αμφιλεγόμενοι «Κόμβοι Επιστροφής»: Τι αλλάζει στην πράξη

Το πιο συζητημένο και ίσως το πιο αμφιλεγόμενο κομμάτι της νέας νομοθεσίας αφορά τη δημιουργία των λεγόμενων «κόμβων επιστροφής» (return hubs). Πρόκειται για εγκαταστάσεις που θα δημιουργηθούν σε τρίτες χώρες, εκτός εδάφους της ΕΕ, όπου θα μεταφέρονται οι παράτυποι μετανάστες των οποίων οι αιτήσεις ασύλου έχουν απορριφθεί.

Η φιλοσοφία πίσω από αυτό το μέτρο είναι ριζοσπαστική για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Σύμφωνα με την πρόταση, τα κράτη-μέλη θα μπορούν να στέλνουν μετανάστες σε χώρες με τις οποίες έχουν συνάψει διμερείς συμφωνίες, ακόμη και αν οι άνθρωποι αυτοί δεν κατάγονται από εκεί. Αυτοί οι κόμβοι μπορεί να λειτουργούν ως κέντρα διέλευσης ή ακόμη και ως μόνιμοι προορισμοί για όσους δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στην Ένωση.

Ειδικότερα, αφαιρέθηκε το κριτήριο του «δεσμού», κάτι που επιτρέπει στα κράτη να στέλνουν ανθρώπους σε χώρες με τις οποίες δεν έχουν καμία πρότερη σύνδεση. Όπως εξήγησε ο Δανός Υπουργός Μετανάστευσης, Ράσμους Στόκλουντ, του οποίου η χώρα προέδρευε του Συμβουλίου και πίεσε έντονα για αυτές τις αλλαγές: «Αυτό μας επιτρέπει να ιδρύσουμε κόμβους είτε ως κέντρα διέλευσης όπου οι μετανάστες θα περιμένουν πριν σταλούν στις πατρίδες τους, είτε ως εγκαταστάσεις μακροχρόνιας παραμονής».

Η λίστα των «ασφαλών χωρών» και η επιτάχυνση των απελάσεων

Πέρα από τους κόμβους επιστροφής, η νέα νομοθεσία εισάγει έναν νέο κατάλογο «ασφαλών χωρών». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι αιτήσεις ασύλου από πολίτες που προέρχονται από αυτές τις χώρες θα απορρίπτονται με συνοπτικές διαδικασίες, εκτός εάν συντρέχουν εξαιρετικές περιστάσεις. Ο στόχος είναι σαφής: η δραστική μείωση του χρόνου εξέτασης των αιτημάτων και η άμεση ενεργοποίηση της διαδικασίας απέλασης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι μόνο το 20% των αποφάσεων επιστροφής εκτελούνται σήμερα, ένα ποσοστό που οι Βρυξέλλες θέλουν απεγνωσμένα να αυξήσουν. Με τους νέους κανόνες, θεσπίζονται αυστηρότερες συνέπειες για όσους αρνούνται να συνεργαστούν με τις αρχές, οι οποίες κυμαίνονται από την ανάκληση αδειών εργασίας έως και την επιβολή ποινικών κυρώσεων και φυλάκισης. Επιπλέον, μια απόφαση επιστροφής που εκδίδεται από ένα κράτος-μέλος θα είναι πλέον δεσμευτική και αναγνωρίσιμη σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ, κλείνοντας τα «παραθυράκια» που επέτρεπαν τη μετακίνηση από χώρα σε χώρα.

Ο «Μηχανισμός Αλληλεγγύης»: Πληρώνεις ή φιλοξενείς

Ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα που δίχαζαν την Ευρώπη για χρόνια ήταν το βάρος που επωμίζονταν οι χώρες πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Κύπρος και η Ισπανία. Η νέα συμφωνία επιχειρεί να δώσει λύση μέσω ενός «μηχανισμού αλληλεγγύης».

Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, τα κράτη-μέλη που δεν βρίσκονται στην πρώτη γραμμή θα κληθούν να επιλέξουν: είτε να δεχτούν την μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο στο έδαφός τους, είτε να συνεισφέρουν οικονομικά στο «κοινό ταμείο». Το ποσό που έχει οριστεί είναι περίπου 20.000 ευρώ για κάθε άτομο που αρνούνται να δεχτούν, με στόχο τη συγκέντρωση πόρων ύψους 430 εκατομμυρίων ευρώ για τη στήριξη των χωρών του Νότου.

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν Ευρωπαίοι διπλωμάτες, η εφαρμογή αυτού του μέτρου είναι πολιτικά επικίνδυνη. «Ελάχιστοι υπουργοί Εσωτερικών θέλουν να βγουν και να πουν στους ψηφοφόρους τους ότι δέχτηκαν χιλιάδες επιπλέον αιτούντες άσυλο», αναφέρει χαρακτηριστικά πηγή από τις Βρυξέλλες, υπογραμμίζοντας τη δυσκολία της εξίσωσης.

Η σκιά του Τραμπ και η άνοδος της Ακροδεξιάς

Οι αποφάσεις αυτές δεν ελήφθησαν σε πολιτικό κενό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση νιώθει την καυτή ανάσα των πολιτικών εξελίξεων. Η άνοδος ακροδεξιών κομμάτων σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ολλανδία και η Γερμανία έχει μετατοπίσει τη συζήτηση για το μεταναστευτικό σε πολύ πιο συντηρητικές θέσεις. Οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, φοβούμενες την εκλογική αιμορραγία, υιοθετούν πλέον ρητορική και μέτρα που κάποτε θεωρούνταν ταμπού.

Παράλληλα, η κριτική από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι έντονη. Ο Ντόναλντ Τραμπ, σε πρόσφατες δηλώσεις του και μέσω εγγράφων στρατηγικής της διοίκησής του, κατηγόρησε τις Βρυξέλλες ότι οι πολιτικές τους «μεταμορφώνουν την ήπειρο και δημιουργούν συγκρούσεις», χαρακτηρίζοντας τους Ευρωπαίους συμμάχους ως «αδύναμους» στο θέμα της ασφάλειας συνόρων. Αυτή η εξωτερική πίεση, σε συνδυασμό με την εσωτερική δυσαρέσκεια, λειτούργησε ως καταλύτης για την επίσπευση των αποφάσεων.

Αντιδράσεις και ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Ενώ οι κυβερνήσεις πανηγυρίζουν για την «αποκατάσταση του ελέγχου», οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Η κοινωνία των πολιτών βλέπει στους νέους κανονισμούς μια επικίνδυνη διολίσθηση από τις ευρωπαϊκές αξίες και το διεθνές δίκαιο.

Σε κοινή δήλωσή τους, περισσότερες από 100 οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας και της Human Rights Watch, προειδοποίησαν ότι οι «κόμβοι επιστροφής» και η χαλάρωση των κριτηρίων σύνδεσης με τρίτες χώρες θα οδηγήσουν σε νομικό κενό και αυθαιρεσίες. Η Σίλβια Κάρτα, από την οργάνωση PICUM, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Αντί να επενδύει στην ασφάλεια, την προστασία και την ένταξη, η ΕΕ επιλέγει πολιτικές που θα ωθήσουν περισσότερους ανθρώπους στον κίνδυνο και στην αβεβαιότητα».

Η βασική ανησυχία εστιάζεται στο ότι άνθρωποι μπορεί να απελαθούν σε χώρες όπου δεν έχουν καμία υποστήριξη, κανένα κοινωνικό δίκτυο και όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορεί να μην γίνονται σεβαστά, παρά τις επίσημες διαβεβαιώσεις της ΕΕ.

Το επόμενο βήμα: Η μάχη στο Ευρωκοινοβούλιο

Παρόλο που η συμφωνία των υπουργών αποτελεί ένα τεράστιο βήμα, η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πρέπει τώρα να διαπραγματευτεί με τους 720 ευρωβουλευτές για την τελική μορφή της νομοθεσίας. Ενώ τα κεντροδεξιά και δεξιά κόμματα αναμένεται να στηρίξουν τις αλλαγές, αναμένονται σφοδρές αντιδράσεις από την Αριστερά και τους Πράσινους.

Το βέβαιο είναι ότι η Ευρώπη έχει αλλάξει ρότα. Από την πολιτική των ανοιχτών θυρών του 2015, έχουμε περάσει σε μια εποχή «οχύρωσης», όπου η ασφάλεια των συνόρων και η αποτροπή κυριαρχούν στην πολιτική ατζέντα. Το αν αυτά τα μέτρα θα είναι αποτελεσματικά ή αν θα δημιουργήσουν νέες ανθρωπιστικές κρίσεις στα σύνορα της Ευρώπης, μένει να αποδειχθεί στην πράξη.

ΠΗΓΕΣ: Politico, Associated Press (AP), Agence France-Presse (AFP) και Δεδομένα και ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission)

Διαβάστε επίσης:

Το σχέδιο Τραμπ για την Ελλάδα: Γιατί αλλάζουν όλα σε Ενέργεια και AI

Οργή στη Λιβύη: Το «τελεσίγραφο» στην Αθήνα για το Τουρκολιβυκό

Καμπανάκι Μπλέτσα: Η αόρατη απειλή της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα