Πριν από περίπου μία δεκαετία, οι γελοιογραφίες του «Σουλτάνου Ερντογάν» κυριαρχούσαν στον δυτικοευρωπαϊκό Τύπο. Ο Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, με τη νεο-οθωμανική και πολιτικά ισλαμιστική του πολιτική, θεωρούνταν η αντίθεση της Δύσης, καθώς προσπαθούσε να σύρει την Τουρκική Δημοκρατία στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας και του Ιράν. Η αντιπάθεια ήταν τόσο έντονη που, κατά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016, η Τουρκία δεν έλαβε ουσιαστικά καμία γνήσια υποστήριξη από τη Δύση. Κάθε φορά που ο Ερντογάν προσπαθούσε να τονίσει τη σημασία της Τουρκίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, οι Δυτικοί ηγέτες άλλαζαν τη συζήτηση, εστιάζοντας στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Εκείνη την εποχή, ο Ερντογάν δεν λάμβανε προσκλήσεις για ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ούτε οι Δυτικοί ηγέτες έδειχναν προθυμία να επισκεφθούν την Τουρκία.
Η νέα διπλωματική κινητικότητα και η στροφή στην ασφάλεια
Η εικόνα αυτή έχει αλλάξει άρδην. Στις 27 Οκτωβρίου, ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ βρέθηκε στην Άγκυρα. Η Βρετανία εργάζεται εδώ και χρόνια για να καλύψει το κενό στην τουρκική πολεμική αεροπορία που προέκυψε μετά την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35 από τις ΗΠΑ, λόγω της αγοράς των ρωσικών συστημάτων S-400. Η λύση που προωθείται είναι η πώληση μαχητικών Eurofighter, μια προσπάθεια που έχουν στηρίξει το Κατάρ και το Ομάν, με αεροσκάφη από δεύτερο χέρι.
Η γερμανική «στροφή» και το ΝΑΤΟ
Στις 29 Οκτωβρίου, ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς επισκέφτηκε την Άγκυρα και συναντήθηκε με τον Ερντογάν στις 30 του μήνα. Η Γερμανία επιθυμεί την ένταξη της Τουρκίας στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας (SAFE). Η προηγούμενη κυβέρνηση υπό τους Πράσινους μπλόκαρε την έγκριση για την πώληση των Eurofighter, επικαλούμενη λόγους δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, υπό τον Μερτς —ο οποίος επιδιώκει την ενίσχυση της νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ έναντι της Ρωσίας— η έγκριση δόθηκε. Τώρα, ο Γερμανός καγκελάριος προσπαθεί να ξεπεράσει τα βέτο της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας, τα οποία υποστηρίζονται από τη Γαλλία.
Η βασική απαίτηση της Τουρκίας παραμένει η διευκόλυνση της βίζας με την ΕΕ, αλλά σε αυτό το μέτωπο, τα εμπόδια της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένουν. Παράλληλα, τόσο με τη Βρετανία όσο και με τη Γερμανία, στο τραπέζι βρίσκονται η ενέργεια και η εξόρυξη, με τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών (REE) της Τουρκίας να προσελκύουν σημαντικό ενδιαφέρον μετά τη συνάντηση Ερντογάν με τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ.
Δημοκρατία εναντίον Γεωπολιτικής: Η μεγάλη αντίφαση
Τι έχει αλλάξει λοιπόν στην τουρκική δημοκρατία, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες την τελευταία δεκαετία; Η απάντηση είναι: σχεδόν τίποτα.
Η κατάσταση του Κράτους Δικαίου
Ο Οσμάν Καβαλά, ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς και η Φιγκέν Γιουκσεκντάγ —που φυλακίστηκαν την εποχή που ο Ερντογάν χαρακτηριζόταν «άσπλαχνος σουλτάνος»— παραμένουν πίσω από τα κάγκελα. Δημοσιογράφοι βρίσκονται ακόμα στη φυλακή.
Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, υποψήφιος πρόεδρος του CHP, αντιμετωπίζει μια σειρά από κατηγορίες —διαφθορά, κατασκοπεία κλπ — λίγο μετά την ανακοίνωση της υποψηφιότητάς του. Αρκετοί άλλοι δήμαρχοι του CHP έχουν επίσης τεθεί υπό κράτηση και αναμένουν δίκη.
Η Τουρκία έχει υποχωρήσει 38 θέσεις στον δείκτη κράτους δικαίου την τελευταία δεκαετία, καταλαμβάνοντας την 118η θέση. Αναγνωρισμένοι οικονομικοί θεσμοί θεωρούν ένα «δίκαιο και αποτελεσματικό δικαστικό σύστημα» προαπαιτούμενο για την προσέλκυση επενδύσεων. Η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης αντιμετωπίζει νέους περιορισμούς και ποινές.
Εν ολίγοις, δεν έχει σημειωθεί σχεδόν καμία πρόοδος στα μέτωπα της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων στην Τουρκία. Πώς, λοιπόν, η άποψη της Ευρώπης για την Τουρκία μετατοπίστηκε από τη δημοκρατία στην ασφάλεια; Γιατί οι Δυτικοί ηγέτες —που πριν από μια δεκαετία απέφευγαν να φωτογραφίζονται με τον Ερντογάν λόγω εσωτερικών πολιτικών πιέσεων— επιδιώκουν τώρα διακαώς να διατηρήσουν καλές σχέσεις μαζί του και με την Τουρκία;
Οι 7 βασικοί λόγοι για τη στρατηγική αλλαγή της Ευρώπης
Υπάρχουν επτά βασικοί λόγοι που εξηγούν αυτή τη θεαματική αλλαγή προοπτικής:
Πρώτον, ο Ερντογάν είναι ακόμα στην εξουσία. Η νίκη του στις εκλογές του 2023 —παρά την οικονομική κρίση— άλλαξε τη διάθεση στη Δύση.
Δεύτερον, την πρώτη κιόλας ημέρα του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, ο Ερντογάν επικαλέστηκε τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936 για να κλείσει τα Στενά —κάτι του οποίου η αξία είχε προηγουμένως υποτιμηθεί— αλλάζοντας την πορεία του πολέμου, διατηρώντας παράλληλα διάλογο τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο.
Τρίτον, η απόφαση των ΗΠΑ για τα F-35, η οποία προκάλεσε επιτάχυνση στην τουρκική αμυντική βιομηχανία, έχει αλλάξει την ισορροπία της περιφερειακής ισχύος. Η χρήση του drone Bayraktar TB-2 στη Λιβύη, την Ουκρανία, τη Συρία και το Αζερμπαϊτζάν αύξησε την προβολή και άλλων τουρκικών αμυντικών συστημάτων.
Τέταρτον, η πίεση του Τραμπ προς τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες κατά της Ρωσίας, αναβάθμισε επίσης τον ρόλο της Τουρκίας.
Πέμπτον, η εμπλοκή της Τουρκίας στη διαμόρφωση της μετάβασης εξουσίας στη Συρία.
Έκτον, με την άνοδο των εθνικιστικών δεξιών κινημάτων στην Ευρώπη, οι φωνές που υποστηρίζουν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν αποδυναμωθεί και έχουν μικρότερη επιρροή στη δυτική πολιτική σκηνή.
Έβδομον, ο αυξανόμενος στρατηγικός ανταγωνισμός ΗΠΑ-ΕΕ με τον άξονα Κίνας–Ρωσίας έχει μετατραπεί από μια συζήτηση για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα, σε μια συζήτηση που επικεντρώνεται στο εμπόριο και τον οικονομικό ανταγωνισμό.
Για να κατανοήσουμε πραγματικά τι συμβαίνει, πρέπει να ξεκινήσουμε αναλύοντας τους λόγους πίσω από αυτή τη ριζική αλλαγή προοπτικής.
ΠΗΓΗ: Yetkin Report (Murat Yetkin), επιμέλεια Geostratigika (Μιχάλης Ιακώβου)
Διαβάστε επίσης:
Eurofighter: Οι γερμανικοί όροι για την Ελλάδα και η σκληρή απάντηση της Άγκυρας
Γερμανία
Ηνωμένο Βασίλειο
Τουρκία
Απόρρητο