Η γεωστρατηγική της οικολογικής κατάρρευσης: Το δράμα στα βουνά της Πελοποννήσου

Στην καρδιά της ελληνικής υπαίθρου, εκεί που η ελληνική ελάτη (Abies cephalonica) ορθώνεται επιβλητικά εδώ και αιώνες, κάτι έχει αλλάξει ανησυχητικά. Το τοπίο που κάποτε έσφυζε από το βαθύ πράσινο της ζωής, πλέον μετατρέπεται σε ένα απόκοσμο πορτοκαλί και καφέ. Το παράδοξο είναι ότι αυτά τα δέντρα δεν κάηκαν. Επιβίωσαν από τις καταστροφικές πυρκαγιές των τελευταίων ετών, αλλά τώρα πεθαίνουν όρθια από έναν εχθρό που δεν βγάζει καπνό, αλλά αποδεικνύεται εξίσου φονικός. Η καταστροφή ελατοδασών Πελοποννήσου δεν είναι απλώς ένα τοπικό περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά μια γεωστρατηγική απειλή για την εθνική μας ασφάλεια και το μέλλον των υδάτινων πόρων της χώρας.

Σε μια ανάλυση που θυμίζει τη γεωπολιτική σκακιέρα, όπου ένας παράγοντας πυροδοτεί μια αλυσιδωτή αντίδραση καταστροφής, τα δάση μας βρίσκονται αντιμέτωπα με μια πολυεπίπεδη κρίση. Δεν πρόκειται απλώς για μια «κακή χρονιά», αλλά για μια δομική αλλαγή στο οικοσύστημα που απειλεί τη φυσική θωράκιση της πατρίδας μας. Η κλιματική κρίση λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ισχύος για κάθε αρνητικό παράγοντα, οδηγώντας τα οικοσυστήματά μας σε αχαρτογράφητα νερά.

Η σοκαριστική αυτοψία του Δημήτριου Αβτζή: Όταν η στατιστική συναντά την καταστροφή

Όταν ο Δημήτριος Αβτζής, διακεκριμένος ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) του ΕΛΓΟ-Δήμητρα, βρέθηκε στα βουνά της νότιας Πελοποννήσου, η αποστολή του φαινόταν τυπική. Έπρεπε να καταγράψει την αναγέννηση του δάσους μετά από μια εαρινή φωτιά. Ωστόσο, η πραγματικότητα που αντίκρισε ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο επιστημονικό σενάριο. Η εικόνα δεν ήταν αυτή της ελπίδας, αλλά της αποσύνθεσης.

Εκατοντάδες εκτάρια δάσους, που δεν είχαν αγγιχτεί από τις φλόγες, παρουσίαζαν εικόνα ολοκληρωτικής κατάρρευσης. Η ξηρασία και η σταδιακή εξασθένηση των δέντρων είχαν δημιουργήσει μια τεράστια «νεκρή ζώνη». Η έκταση της ζημιάς ήταν τέτοια που ανάγκασε τους επιστήμονες να ενημερώσουν άμεσα το Υπουργείο Περιβάλλοντος, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου. Το πρόβλημα δεν είναι πλέον τοπικό· είναι συστημικό και αφορά το σύνολο της ορεινής Ελλάδας.

Σύμφωνα με τον Δημήτριο Αβτζή, η κλίμακα της καταστροφής είναι πρωτοφανής. Ολόκληρες πλαγιές που κάποτε ήταν καταπράσινες, τώρα θυμίζουν φθινοπωρινό τοπίο στη μέση του καλοκαιριού. Αυτή η μαζική νέκρωση των ελάτων αποτελεί ένα ηχηρό σήμα ότι τα όρια αντοχής της φύσης έχουν ξεπεραστεί.

Το τρίπτυχο της καταστροφής: Ξηρασία, έλλειψη χιονιού και θερμική καταπόνηση

Για να καταλάβουμε γιατί η ελληνική ελάτη καταρρέει, πρέπει να εξετάσουμε τα δεδομένα της τελευταίας τριακονταετίας. Το δάσος δεν πεθαίνει από έναν μόνο λόγο, αλλά από τον συνδυασμό πιέσεων που μεγεθύνονται από την κλιματική αλλαγή. Η έρευνα δείχνει ότι τρεις είναι οι βασικοί πυλώνες αυτής της οικολογικής τραγωδίας:

  • Η παρατεταμένη ξηρασία: Τα έλατα είναι από τη φύση τους ανθεκτικά, αλλά έχουν όρια. Η έλλειψη βροχοπτώσεων κατά τους κρίσιμους μήνες της ανάπτυξης αφήνει το έδαφος στεγνό και τα δέντρα χωρίς τα απαραίτητα αποθέματα ενέργειας για να επιβιώσουν.
  • Η εξαφάνιση του χιονιού: Μελέτες από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών δείχνουν ότι η Ελλάδα χάνει κατά μέσο όρο 1,5 ημέρα χιονοκάλυψης ετησίως. Το χιόνι είναι η «στρατηγική αποταμίευση» του δάσους· λιώνει αργά και ποτίζει βαθιά τον υδροφόρο ορίζοντα. Χωρίς αυτό, τα δέντρα διψούν ήδη από τις αρχές της άνοιξης.
  • Η άνοδος της θερμοκρασίας: Η ζέστη επιταχύνει την εξάτμιση της υγρασίας από τις βελόνες, οδηγώντας τα δέντρα σε μια κατάσταση μόνιμου στρες που τα καθιστά ευάλωτα σε κάθε εξωτερική απειλή.

Ο «σιωπηλός δολοφόνος» κάτω από τον φλοιό: Τα φλοιοφάγα έντομα

Όταν ένας οργανισμός εξασθενεί, γίνεται εύκολη λεία για παράσιτα. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στα βουνά μας. Τα φλοιοφάγα έντομα, και συγκεκριμένα η οικογένεια των Scolytinae (σκολύτες), έχουν βρει το ιδανικό περιβάλλον για να πολλαπλασιαστούν ανεξέλεγκτα. Αυτά τα μικροσκοπικά σκαθάρια τρυπούν τον φλοιό και καταστρέφουν τους αγωγούς μέσω των οποίων το δέντρο μεταφέρει νερό και θρεπτικά συστατικά.

Σε κανονικές συνθήκες, ένα υγιές έλατο μπορεί να αμυνθεί παράγοντας ρετσίνι για να «πνίξει» τον εισβολέα. Όμως, ένα δέντρο που υποφέρει από λειψυδρία δεν έχει τη δύναμη να αντιδράσει. Το αποτέλεσμα είναι μια επιδημική έκρηξη του πληθυσμού των εντόμων, που εξαπλώνεται σαν αόρατη πυρκαγιά. Όταν ο πληθυσμός των εντόμων φτάσει σε επίπεδα «έκρηξης», είναι εξαιρετικά δύσκολο να τεθεί υπό έλεγχο, οδηγώντας σε ολοκληρωτική καταστροφή ελατοδασών.

Μια ευρωπαϊκή κρίση με ελληνικό πρόσωπο και γεωστρατηγικές προεκτάσεις

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στα στενά σύνορα της Ελλάδας. Παρόμοιες καταστάσεις παρατηρούνται στην Ισπανία και την κεντρική Ευρώπη. Ωστόσο, η νότια Ευρώπη βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Η γεωγραφική μας θέση μας καθιστά το «καναρίνι στο ορυχείο» για την κλιματική αλλαγή. Η απώλεια 200.000 εκταρίων δασικής έκτασης από πυρκαγιές μεταξύ 2001 και 2024 είναι ένα συγκλονιστικό νούμερο, αλλά η τωρινή σιωπηλή νέκρωση μπορεί να αποδειχθεί πιο ύπουλη.

Η γεωστρατηγική σημασία των δασών μας είναι ανυπολόγιστη. Τα έλατα συγκρατούν το έδαφος, αποτρέπουν τις πλημμύρες και εμπλουτίζουν τις πηγές νερού που υδροδοτούν τις πόλεις μας. Η απώλειά τους σημαίνει διάβρωση, ερημοποίηση και τελικά οικονομική εξαθλίωση της υπαίθρου. Αν δεν δράσουμε τώρα, η Πελοπόννησος κινδυνεύει να αλλάξει πρόσωπο, επηρεάζοντας τα πάντα: από τη γεωργία μέχρι τον τουρισμό και την ποιότητα ζωής των κατοίκων.

Η επόμενη μέρα: Πολιτική βούληση και επιστημονική δράση

Παρά τη δυσοίωνη εικόνα, υπάρχει ακόμα ένα παράθυρο ελπίδας. Ο δασικός κλιματολόγος Νίκος Μάρκος επισημαίνει ότι τα μεσογειακά οικοσυστήματα διαθέτουν μια εντυπωσιακή ικανότητα αυτοΐασης και αναγέννησης. Η φύση μπορεί να επιστρέψει, αλλά χρειάζεται χρόνο και, πάνω απ’ όλα, την προστασία μας από περαιτέρω ανθρωπογενείς πιέσεις.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η πολιτεία θα κινηθεί με την ταχύτητα που απαιτούν οι περιστάσεις. Ο Δημήτριος Αβτζής είναι ξεκάθαρος: Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση πόρων και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης στο πεδίο. Η γνώση υπάρχει, οι επιστήμονες είναι έτοιμοι, αλλά απαιτείται πολιτική βούληση για να μετατραπούν οι εκθέσεις σε έργα προστασίας. Η χρηματοδότηση των δασικών υπηρεσιών και η ενίσχυση της έρευνας για την αντιμετώπιση των φλοιοφάγων εντόμων πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα.

Συμπέρασμα: Η προστασία του δάσους ως εθνική επιταγή

Τα δάση μας δεν είναι απλώς ένα αισθητικό στοιχείο του τοπίου μας. Είναι οι πνεύμονες της χώρας, οι ρυθμιστές του μικροκλίματος και οι θεματοφύλακες της βιοποικιλότητας. Η καταστροφή ελατοδασών Πελοποννήσου είναι μια προειδοποίηση που δεν έχουμε την πολυτέλεια να αγνοήσουμε. Είναι ένα κάλεσμα σε αφύπνιση για όλους μας.

Δεν υπάρχει χρόνος για μοιρολατρία. Υπάρχει χρόνος μόνο για δουλειά και διεκδίκηση. Πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά για το γεγονός ότι το κλίμα έχει αλλάξει και ότι οι «φρουροί» των βουνών μας, τα έλατα, χρειάζονται τη βοήθειά μας για να αντέξουν στην επίθεση. Αν χάσουμε τα έλατα, χάνουμε ένα κομμάτι της ελληνικής ψυχής και της γεωστρατηγικής μας ισορροπίας με το περιβάλλον. Η ώρα της δράσης είναι τώρα, πριν το πράσινο της Πελοποννήσου γίνει μια ανάμνηση σε παλιές φωτογραφίες.

Πηγές και Αναφορές:

  • The Guardian (They survived wildfires. But something else is killing Greece’s iconic fir forests – από τον Tam Patachako)
  • Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) – ΕΛΓΟ-Δήμητρα (Αυτοψίες και αναφορές Δ. Αβτζή).
  • Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών – Μελέτες για τη χιονοκάλυψη στην Ελλάδα (1991-2020).
  • Global Forest Watch – Δεδομένα δασικών απωλειών και πυρκαγιών στην Ελλάδα.
  • Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών και Βιώσιμης Ανάπτυξης.
  • Guardian/Tam Patachako – Ρεπορτάζ για την κατάσταση των δασών στην Ευρώπη.

Διαβάστε επίσης:

Τραμπ – Ζελένσκι: Το κρυφό σχέδιο 20 σημείων που «κλειδώνει» την ειρήνη;

Forbes: Για την Ελλάδα αποκτά η Τουρκία τα Eurofighter;