Όλοι γνωρίζουμε τις Πλειάδες, τη διάσημη συστάδα άστρων που συχνά αποκαλούμε «Πούλια» ή «Επτά Αδελφές». Είναι ίσως το πιο αναγνωρίσιμο αστρικό σμήνος στον νυχτερινό ουρανό, ορατό με γυμνό μάτι στον αστερισμό του Ταύρου. Για αιώνες, οι αστρονόμοι τις αντιμετώπιζαν ως μια συμπαγή, καλά μελετημένη ομάδα άστρων. Μια νέα, συναρπαστική έρευνα, ωστόσο, έρχεται να ανατρέψει αυτή την εικόνα, αποκαλύπτοντας ότι αυτό που βλέπουμε είναι κυριολεκτικά η κορυφή του παγόβουνου.
Η μεγάλη αποκάλυψη: Ένα κρυμμένο «Μείζον Σύμπλεγμα»
Ερευνητές, με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Τσάπελ Χιλ, ανακάλυψαν ότι οι Πλειάδες που ξέρουμε είναι απλώς ο πυκνός πυρήνας μιας τεράστιας, αχανούς αστρικής δομής. Αυτή η δομή, που εκτείνεται σε σχεδόν 2.000 έτη φωτός, βαφτίστηκε «Μείζον Σύμπλεγμα Πλειάδων» (Greater Pleiades Complex).
Αποδεικνύεται ότι τα άστρα που συνθέτουν αυτό το γιγάντιο σύμπλεγμα γεννήθηκαν όλα μαζί, από το ίδιο γιγαντιαίο μοριακό νέφος, πριν από περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια.
Το πρόβλημα: Πώς χάνονται τα άστρα-αδέρφια
Για να καταλάβουμε τη σημασία της ανακάλυψης, πρέπει να δούμε πώς «ζουν» τα άστρα. Γεννιούνται σε ομάδες, μέσα σε κρύα νέφη αερίου και σκόνης. Για τα πρώτα δεκάδες ή εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, η βαρύτητα τα κρατάει ενωμένα ως σμήνος. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι βαρυτικές αλληλεπιδράσεις και η κίνησή τους μέσα στον Γαλαξία κάνουν τα άστρα-αδέρφια να απομακρύνονται.
Όταν πια σκορπίσουν, είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπίσεις ποια άστρα είχαν κοινή καταγωγή. Εδώ όμως η νέα μελέτη έκανε τη διαφορά, συνδυάζοντας τρεις διαφορετικές τεχνικές.
Η λύση: Ένας «κοσμικός χρονομέτρης» και δύο σύμμαχοι
Η ομάδα των επιστημόνων χρησιμοποίησε μια μέθοδο που μοιάζει με συναρμολόγηση ενός περίπλοκου παζλ, χρησιμοποιώντας δεδομένα από τρεις διαφορετικές αποστολές.
Η περιστροφή ως «αστρικό ρολόι»
Το κλειδί ήταν ο εντοπισμός της ηλικίας. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα πανίσχυρο στοιχείο: την περιστροφή των άστρων. Τα άστρα, καθώς γερνούν, περιστρέφονται όλο και πιο αργά. Αυτή η «απομείωση» της περιστροφής λειτουργεί ως ένα αξιόπιστο κοσμικό ρολόι για την αστρική ηλικία.
Τα δεδομένα για την περιστροφή προήλθαν από τον δορυφόρο TESS της NASA. Αν και ο TESS σχεδιάστηκε για να βρίσκει εξωπλανήτες, μετρά επίσης τις περιοδικές μεταβολές στη φωτεινότητα που προκαλούνται από αστρικές κηλίδες, αποκαλύπτοντας έτσι πόσο γρήγορα γυρίζει ένα άστρο.
Η κίνηση και το «αστρικό DNA»
Η ηλικία από μόνη της δεν αρκούσε. Η ομάδα χρειαζόταν να ξέρει ποια άστρα, εκτός από την ίδια ηλικία, κινούνταν και μαζί στον χώρο. Αυτές τις πληροφορίες τις πήραν από τον δορυφόρο Gaia της ESA, ο οποίος χαρτογραφεί με πρωτοφανή ακρίβεια τις θέσεις και τις κινήσεις δισεκατομμυρίων άστρων.
Το τελικό κομμάτι του παζλ ήταν η χημεία. Τα άστρα που γεννιούνται από το ίδιο νέφος έχουν την ίδια «συνταγή» – την ίδια χημική σύσταση. Χρησιμοποιώντας δεδομένα φασματοσκοπίας από την επισκόπηση SDSS (Sloan Digital Sky Survey), οι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι τα υποψήφια μέλη του συμπλέγματος μοιράζονταν το ίδιο χημικό «DNA».
Συναρμολογώντας το παζλ
Όπως δήλωσαν οι ερευνητές, κανένα σύνολο δεδομένων από μόνο του δεν θα μπορούσε να αποκαλύψει την πλήρη εικόνα. Τα δεδομένα του Gaia δείχνουν την κίνηση αλλά όχι την ηλικία. Το TESS δείχνει την ηλικία (μέσω περιστροφής) αλλά όχι την τροχιά. Το SDSS παρέχει τη χημεία αλλά όχι την κίνηση.
Μόνο όταν συνδύασαν αυτά τα τρία ανεξάρτητα στοιχεία – κοινή ηλικία, κοινή κίνηση και κοινή χημεία – η κρυμμένη δομή του «Μείζονος Σύμπλεγματος Πλειάδων» έγινε ορατή. Η μελέτη δείχνει ότι τουλάχιστον τρεις άλλες, γνωστές ομάδες άστρων που θεωρούνταν ξεχωριστές, είναι στην πραγματικότητα μέρος αυτής της γιγαντιαίας, διασκορπισμένης οικογένειας.
Μια νέα ματιά στον Γαλαξία μας
Αυτή η ανακάλυψη αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τις Πλειάδες. Δεν είναι απλώς ένα όμορφο σμήνος, αλλά ο φωτεινός πυρήνας μιας πολύ μεγαλύτερης, αρχαίας δομής που αποκαλύπτει πώς γεννήθηκε και εξελίχθηκε. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι αυτή η μεθοδολογία (ο συνδυασμός περιστροφής, κίνησης και χημείας) δίνει πλέον στους αστρονόμους ένα πανίσχυρο νέο εργαλείο. Με αυτό, μπορούν να «επανασυνδέσουν» αμέτρητες άλλες αστρικές οικογένειες που θεωρούσαμε χαμένες για πάντα, κρυμμένες σε κοινή θέα μέσα στον Γαλαξία μας.
Η μελέτη δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό The Astrophysical Journal.
Διαβάστε επίσης:
Απόρρητο